Waterzicht 010: Een persoonlijke reflectie op 80 jaar bevrijding

"Ik ben nu 66 jaar oud en heb vele vrijheidsvieringen meegemaakt, en veel verhalen over de bevrijding gehoord. Mijn vader vertelde bijvoorbeeld vaak over de bevrijding van Eindhoven op 18 september 1944, en hoe hij zijn eerste sigaret kreeg van een Amerikaanse soldaat. Mijn moeder, die aan de oostelijke Maasoever woonde, moest veel langer wachten op haar bevrijding. Mijn promotor, Frits Berends, moest zelfs vluchten uit Arnhem na de mislukte Operatie Market Garden. Zijn ervaringen beschreef hij in zijn boek ‘Te dicht bij de brug die voor anderen te ver was’."

"Het zijn bevrijdingsverhalen die voor mij lange tijd klonken als geschiedenis. Maar vandaag, met nieuwe oorlogen aan de grenzen van Europa, voelen ze schrijnend actueel."

Vrijheid in 2025: scheuren in oude allianties

"Anno 2025 zijn de scheuren in de westerse alliantie ongekend. Veiligheidsgaranties wankelen, handelstarieven vliegen over en weer, en – misschien nog pijnlijker – waarden die we met elkaar dachten te delen, (lijken te) vervagen. De speech van JD Vance, vicepresident van de Verenigde Staten, tijdens de Veiligheidsconferentie in München over vrijheid van meningsuiting, en zijn bezoek aan een partij met nazi-sympathieën, zijn daar wrange voorbeelden van."

"Ik dacht er afgelopen februari aan toen ik het Musée de la Libération de Paris bezocht. Het eerbetoon aan verzetsstrijders Jean Moulin en Maréchal Leclerc maakte diepe indruk. De boodschap van de Amerikaanse president Eisenhower aan het Franse volk bleef me bij. Hij schreef: “Geen enkele natie is meer intiem verbonden, zowel door de geschiedenis als door vriendschap, met het Franse volk en zijn bondgenoten, dan de Verenigde Staten van Amerika"."

"Hoe snel zijn tijden veranderd. Voormalige vijandige autocraten lijken omarmd te worden, langjarige democratische bondgenoten worden geschoffeerd."

Vrijheid is het streven naar iets beters

"Juist daarom is het belangrijk om ons vrijheidsbegrip hoog te houden én te bewaken: zo kunnen we voorkomen dat onze vrijheid wordt gekaapt. De Amerikaanse historicus Timothy Snyder maakt in zijn boek ‘Over vrijheid’ een wezenlijk onderscheid. Negatieve vrijheid is volgens hem ‘de afwezigheid van bezetting, onderdrukking, angst of excessieve regulering’: maar dat geeft slechts een beperkte mate van vrijheid. Positieve vrijheid draait volgens Snyder om ‘weten waar we waarde aan hechten en dat dan realiseren’."

"Vrijheid is dus niet alleen het ontbreken van kwaad, maar ook het streven naar iets beters."

"Een treffend voorbeeld daarvan vond plaats in de zomer van 1944, in de bergregio Carnia in Noordoost-Italië. Daar ontzetten partizanen, helaas voor slechts drie maanden, het gebied van de Duitse bezetting. Maar ze lieten het niet bij bevrijding: ze namen de verantwoordelijkheid voor modern bestuur en voerden onder meer het vrouwenkiesrecht in — twee jaar voordat de rest van Italië dat deed."

Vrijheid vraagt onderhoud en moed

"80 jaar na onze eigen bevrijding leven we opnieuw in onzekere tijden, vol geopolitieke spanningen."

"Dat vraagt van ons allemaal bezinning: ‘Wat betekent vrijheid werkelijk?’. En: ‘Welke verantwoordelijkheid vraagt zij vandaag van ons?’. De woorden van Timothy Snyder komen dus precies op het juiste moment. Vrijheid is niet vanzelfsprekend maar heeft onderhoud nodig. Dit vraagt om kennis van de geschiedenis, actieve participatie in democratische processen en de moed om onrecht aan de kaak te stellen."